Aksaray HASAN DAĞI BİR DAHA PATLARSA NE OLUR?

Ne olacak, en fazlası tarihe bir resim daha olur!

Niye böyle dedim, okumaya devam edin, anlarsınız .

Hasan Dağı Orta Anadolu’da bulunan eski bir volkan.

En son patlayışı 8970 yıl önce.

Biz ömrümüze doğum günleri perspektifinden bakıyoruz ya, otuzuncu yaş, ellinci yaş gibi, yanardağların hayat hikayesini de jeolojik devirler perspektifinden kavrıyoruz.

Şu an içinde bulundugumuz jeolojik devir Holosen jeolojik devri olarak adlandırılıyor.

8970 yıl öncesi de hala bu devirin içinde.

9 bin yıl bize uzun zaman ama bir volkan için 9 bin yıl öncesi yakın tarih kabul ediliyor.

Hasan Dağı daha eskiden de patlamış, 28,900 yıl once mesela.

Ama o patlayış başka bir jeolojik devre ait, çünkü Holosen devri geçmişe doğru 11,700 yıl gidiyor, ondan önceki döneme Pleistosen devri deniyor.

Toparlarsak, Anadolu’da bir volkan ve kadim geçmişte iki patlayış.

Ve bu bilgiler halk erişimine açık Plos One dergisinin 8 Ocak 2014 tarihli online sayısındaki bir makaleyle kamuoyuna duyuruldu.

Şimdi hakkımızdır, her ciddi, bilimsel çalışmaya yönelteceğimiz iki can alıcı soruyu bu makaleye de yöneltelim: bir, “eee, ne olmuş yani?” ve iki, “bu bilgilerden kime ne?”.

Makale yazarları bu soruları göğüslemek üzere, yaptıkları işin önemini ortaya koyan iki sonuca ulaşmışlar.

Birinci sonuç, ki biz bu blog yazısında bu konu üzerinde duracağız, Hasan Dağı Holosen patlaması (yani 8970 yıl önceki patlama) Çatalhöyük yerleşimi ile aynı dönemlere denk düşüyor, dolayısıyla, bu olay patlamayı gören Çatalhöyük insanları tarafından kültürel mirasa yansıtılmış olabilir.

İkinci sonuç, makaleyi yazan volkan uzmanlarının kanatine göre Hasan Dağı volkanı yeni patlamalara gebedir, yani dağ yine patlayacak.

(Ancak, bu ne zamandır, haftaya mı seneye mi diye sormayın, önceki iki patlama arasında yaklaşık 20,000 yıl ara olduğu göz önüne alınırsa ve son patlamadan henüz 9 bin yıl kadar zaman geçmişse, önümüzdeki 5-10 bin yıl içinde bir patlama beklenebilir herhalde, diyorum ? en iyisini uzmanlar bilir.)

Şimdi yeridir, ilk sonucu anlayabilmek için biraz geri saralım ve Hasan Dağı volkan aktivitesi ile Konya ovasındaki neolitik yerleşim merkezi Çatalhöyük arasındaki ne gibi bir alaka varmış ona odaklanalım.

İngiliz arkeolog James Mellaart 1960’lı yıllar başında Çatalhöyük’de muazzam kazılar yapar.

Bu blogda üzerinde durduğumuz konunun öyküsü de o zaman başlar.

Kazılar muazzamdı diyoruz çünkü Catalhöyük üzerine sürülen tezler dünya ölçüsünde yankı buldu.

Bu tezlerden birisi tarihte İLK HARİTAnın Çatalhöyük’de çizilmiş olduğu üzerineydi.

‘İlk Harita’ mı, bir dakika ya, daha yazı icad olmamış, insanlık tarihi resmen başlamamış!

Arkeolojik kazılar yapılan alan genelde katman katman oluyor.

Sebebi basit, aynı yere insanlar yerleşip durmuş .

Her bir dönem bir öncekinin kalıntısı üzerine yerleşmiş.

Böylece yer kazıldıkça tabaka tabaka eski dönemlere ait buluntulara ulaşılıyor.

Çatalhöyük kazısında da aynen böyle olmuş.

Kazının romen rakamı VII (yedinci) tabakasında bulunan bir duvar resimi müthiş ‘harita’ iddiasına temel oluşturuyordu.

Yukarda fotoğrafı görülen duvar resimi nedir, neyi temsil ediyor olabilir diye düşünüldüğünde birbirinden farklı iki açıklama öne çıktı.

İlk açıklama diyordu ki ‘bu bir haritadır’.

Haydi biz de bu resime sanki bir haritaymış gibi bakalım.

Buna göre üst hizada yer alan şekil püskürmekte olan bir ikiz dağı temsil ediyor olabilir, aşağı hizadaki sıra sıra kareye benzer geometrik şekiller ise belki de Çatalhöyük yerleşimini anlatıyor olabilir.

Tamam, makul sanki.

Mellaart akıl yürütmeyi bir adım daha ilerletti ve bu bir haritaysa ve bu harita bir volkan patlamasını temsil ediyorsa o bölgede bir volkan var diye düşündü.

Evet bölgede birkaç volkan vardı ama en iyi aday Hasan Dağı’ydı.

Melendiz Dağı gibi başka volkanlara göre Hasan Dağı’nın adaylığını güçlendiren çok önemli bir özelliği var:

Hasan Dağı aslında Büyük Hasan ve Küçük Hasan diye adlandırılan bir ikiz dağ yapısında.

İşte Hasan Dağı’nın Konya ovasından güncel görünümü.

Solda Küçük Hasan, sağda Büyük Hasan fevkalade bir görünüm arzediyor ? .

Bu yukardaki resim güncel ama Mellaart Hasan Dağı ile ilgili tezini desteklemek için 1967’de Çatalhöyük’ten dağın görünümüne ilişkin bir fotoğraf çekmeyi de ihmal etmedi.



Gerçekten te uzakta Hasan Dağı gayet güzel seçiliyor, hele patlamışsa bu mesafeden görülmemesi düşünülemez.

Üstte ikiz dağ, aşağıda şehir krokisi izlenimine güzel uyuyor, değil mi?

Ancak, bilimsel tartışma bu ya, zaman içinde, ikiz dağ diye gördüğümüz o üst şekil, üzerinde benek benek desene ithafen, yok bu bir harita değildir, aslında ‘bu bir leopar desenidir’ açıklamasına yol açtı ve bu açıklama epey taraftar topladı.

Hoppala!

Yahu, yedinci tabakadaki duvar resimi bir harita mıdır, yoksa bir leopar deseni midir, acaba nasıl karar vericez?

Bu duvar resimi ‘volkan patlaması altında Çatalhöyük haritasıdır’ hipotezini ele alalım, dedi yukarda link’ini verdiğimiz araştırmayı yapan Axel Schmitt ve arkadaşları.

Eğer bu hipotez doğru ise, Hasan Dağı’nda tam Çatalhöyük’te insanlar yaşıyorken, o zamana denk düşen bir patlama olması lazım şeklinde bir çıkarsama yaptılar.

Gerçi Global Volcanism Programı hem güncel volkan patlayışlarının bir listesini tutuyor hem de volkanların geçmiş 10,000 yıl içerisinde patlamaları veritabanına işliyor.

Ancak bahsettiğimiz çalışma yapılana kadar Hasan Dağı volkanının patlayışlarına dair bilgi henüz yoktu.

E araştırıcılar ne yapıcaklar?

Uzmanlıklarını konuşturup Hasan Dağı’nda patlama olmuş mu, olmuşsa ne zaman olmuş diye araştıracaklar.

Öyle mi öyle, Hasan Dağı’na bir eleman gönderdiler ve dağın tepesinden, yamaçlarından taş ve kaya örnekleri toplattırdılar.

Yukardaki resimde Hasan Dağı kraterinin uydu görünümü yer alıyor. Volkan krateri ortada bir çanak gibi farkediliyor, çevredeki yapılar da yamaçları temsil ediyor.

Araştırmacılar ilkin, jeolojik yöntemler kullanarak volkanın yapısını derinlemesine tasvir ettiler.

Sonra, iş can alıcı ölçümlere geldi.

Radyoaktif ölçüm yöntemleri kullanarak dağdan toplanan taş ve kaya örneklerinde yaş tayini yaptılar.

Kraterden gelen örneklere dair ölçümler Hasan Dağı’nda yaklaşık 9000 yıl önce bir patlama olduğuna dair bulgularla sonlandı.

Bu tarih Çatalhöyük VII. tabakanın yaş dönemine uygun düşüyordu.

Ayrıca, yamaçlardan alına örneklere bakılarak daha eski, 29 bin yıl önceki bir Pleistosen patlaması da saptandı.

Makalenin bildirdiğine göre Hasan Dağı için bu ölçümler, özellikle ‘genç’ patlamayla ilgili olanı, ilk defa yayınlanmıştır, yani yeni bir bulgudur (dolayısıyla Global Volcanism Programı veritabanına işlendi).

Mellaart’ın elli yıl önce gönülsüzce ileri sürdüğü harita tezi, yukarda içeriğini tanıttığımız araştırma sayesinde bir destek buldu, Anadolu’da neolitik döneme dair bilgiler muazzam bir renk kazandı.

Ama bu duvar resiminin ilhamına ilişkin hipotezlerden (harita veya leopar deseni) hangisi esas olacak, tartışma devam ediyor, hangi görüşün güçlenip ayakta kalacağını zaman gösterecek.