Aksaray-Nevşehir-Kayseri yolu üzerinde aynı adı taşıyan köyün 3 km. doğusundaki Han Yaylası’nda bulunmaktadır.
Sağ ve solda yedişer bölümden oluştuğu, kemer ve kemer tırnaklarının kalıntılarından anlaşılmaktadır.bütün kubbeler tonozlar ve hanın üzerinde bulunan gözetleme kulesi yıkılmıştır. Ayakta kalan kısımlardaki izlerden anlaşıldığına göre, yapı girişten itibaren sağ ve sol taraflarda birbirine yarım daire kemerlerle bağlı, ikişer ayak olmak üzere derinlemesine 6 sıra halinde 24 ayaktan oluşmaktadır.
Moloz taşla yığma olarak inşa edilen yapı, düzgün kesme taş ile kaplanmıştır. Taç kapı sade bir şekilde tezyin edilmiştir. Taç kapının en dışında tezyinatsız geniş bir şerit yer almaktadır. ikinci şeritte, sade bir zigzag bulunmaktadır. İç içe iki sekizgenin meydana getirdiği küçük bir yıldız motifi, taç kapının asıl tezyinatını oluşturmaktadır. Aynı desen daha küçük bir düzenlemeyle kemerde de tekrar edilmiştir. Kemerin sağ tarafonda bir kitabe mevcuttur. kilit taşı hizasında, tek başlı, çift gövdeli bir aslan figürü yer almaktadır.
Kitabesinde yapılış tarihi tespit edilemeyen kervansarayın, tarihlendirilmesinde çeşitli ipuçları vardır. Süsleme özellikleri ve eski kaynaklarda geçen ismi çeşitli ipuçları vermektedir.
Bu bilgi ve görüşlerin ışığında 12. yy.’ın son yıllarında veya 13.yy. başlarında yaptırıldığı düşünülmektedir. Yapının kaç kez onarıldığı konusunda bilgi sahibi olunamamaktadır. Aksaray-Nevşehir karayolu kenarında bulunan kervansaray, çok harap durumdadır. Karayolu yapıyı ikiye bölerek tam ortadan geçmiştir. Kalıntıları yolun diğer yanından görülmektedir. Kalanların bir kısmı da rüzgar ve nem etkisi ile bozulmuştur. Yapının yıkıntıları zemini doldurmuştur.
İsmail Nerimanoğlu tarafından eklenen tanıtım:
Alay Han Anadolu’nun en erken tarihli kervansaraylarından birisidir. Alay Han, Aksaray-Kayseri yolu üzerinde aynı adı taşıyan Alayhan Köyünün 3 Km. doğusundaki Han Yaylası’nda bulunmaktadır. Anadolu Selçuklu Hükümdarı II. Kılıçaslan tarafından 1156–1192 yıllarında yaptırılmış olup Anadolu’da ilk Sultan Hanı olarak bilinir. Tarihi kaynaklarda Pervane Kervansarayı (Ribatı), günümüzde de Alay Han, Alayhan isimleriyle bilinmektedir. Sağ ve solda yedişer bölümden oluştuğu, kemer ve kemer tırnaklarının kalıntılarından anlaşılmaktadır. Bütün kubbeler tonozlar ve hanın üzerinde bulunan gözetleme kulesi yıkılmıştır. Ayakta kalan kısımlardaki izlerden anlaşıldığına göre, yapı girişten itibaren sağ ve sol taraflarda birbirine yarım daire kemerlerle bağlı, ikişer ayak olmak üzere derinlemesine 6 sıra halinde 24 ayaktan oluşmaktadır. Moloz taşla yığma olarak inşa edilen yapı, düzgün kesme taş ile kaplanmıştır. Taç kapı sade bir şekilde tezyin edilmiştir. Taç kapının en dışında tezyinatsız geniş bir şerit yer almaktadır. İkinci şeritte, sade bir zigzag bulunmaktadır. İç içe iki sekizgenin meydana getirdiği küçük bir yıldız motifi, taç kapının asıl tezyinatını oluşturmaktadır. Aynı desen daha küçük bir düzenlemeyle kemerde de tekrar edilmiştir. Kemerin sağ tarafında bir kitabe mevcuttur. Kilit taşı hizasında, tek başlı, çift gövdeli bir aslan figürü yer almaktadır. Dağ yamacında, eğimli bir arazi üzerinde bulunan yapının güneybatı yönünde, bugün mevcut kısmının 25–30 m. güneybatısında, yolun alt tarafında tarlaların içinde birtakım yapı kalıntısı mevcuttur. Kurt Erdmann’da yapının batısında ‘yan hizmetler için kullanılan bir binanın varlığından söz etmektedir. Bütün bunlardan da, döneminde, külliye halinde yapıldığı anlaşılmaktadır. Kervansaray günümüzde kullanılamaz bir vaziyettedir. Hanın avlulu bir han olduğu, açık ve kapalı 2 bölümden oluştuğu tespit edilmiştir. Avlusu yıkıktır olan Han sultanhanlarda görülen nişli iç portal, ortasındaki ışık kubbesinde orta tonoz ve iki yanda yedişer dikey tonoz olarak, klasik Selçuklu kervansaraylarının plan ve mimari özelliklerini bir arada toplamaktadır. İç cephe ve ileri fırlayan portal oldukça iyi durumdadır. Sade ve kuvvetli ifadesiyle bir devre ait olduğunu göstermektedir. Geniş bordürde içiçe iki sekizgenden ibaret geometrik motiflerin, haçvari ve diagonal dörtlü kollarda birbirine bağlanmasından meydana gelen taş süslemeler karakteristiktir. Anadolu’da ve Selçuklu yapılarında görülen bu süsleme XII. yy. sonu ile XIII. yy. başında ortaya çıkmıştır. Dar bordürde ve mukarnaslı nişin etrafını çeviren süs kemerlerinde birbirini kesen yarım sekizgenlerin meydana getirdiği dörtlü düğüm de eski Türk süslemelerinin devamıdır. Bundan başka portalda mukarnas sıralarının en altında, orta sırada sitilize olarak iki gövdeli ve başı cepheden gösterilmiş bir arslan figürü sembolik bir görünüştür. Kılıçarslan’la ilgili bir arma olarak en göze çarpan yere konulmuş olması akla gelen ilk husustur. Tüm bu hususlar göz önüne getirilince, Alayhan, II. Kılıçarslanın son yıllarında 1192’de tamamlanmış ve daha o zaman büyük sultanhanların gelişmiş haliyle klasik öncüsü olarak ortaya çıkmıştır. Alayhan’ın adı sonradan verilmiş olabilir. Bundan zamanımıza kadar tipteki Sultan hanına kadar geçen, çeyrek asır içerisinde yapılan başka Sultanhanları kaybolmuştur. Bugün hanın sadece kapalı bölümünün bir kısmı mevcuttur; bunu da iki yan duvarı ile güneye bakan ana cephesi ayaktadır. Arka cephesi ve bu cepheye yakın yan duvarları ve bu duvarları ayakta tutan payandaların büyük bir bölümü yıkılmıştır. Cephedeki taç kapı ile taç kapının sağ tarafındaki duvar yarı yıkık vaziyettedir. Kapının sol yanında kalan duvarı da çökmek üzeredir. İçeride ise, üst örtü yıkılmıştır. Kervansarayın içi ve dışı, çok düzenli işlenmiş kesme taşlarla kaplıdır. Hanın iki çevre duvarının dışında, dördü dört köşeli, ikisi beş satıhlı olmak üzere contrefort mahiyetinde çıkıntı teşkil eden 6 adet düzenli kulesi vardır. Kapı cephesinin iki köşesinde birinin öne, diğerinin yana doğru devam ettiği moloz enkazından anlaşılan iki duvar bakiyesi, kapalı kısmın önündeki avlulu kısma ait kalıntıları temsil etmiş olmalıdır. Kesme taşla bina edilen yapı avlusu ve kapalı kısmı bulunan, iki bölümlü kervansaraylardandır. Bugün, üzerinden yol geçtiği için, avlu duvarları toprak altında kalmıştır. Kurt Erdmann avlunun 26* 38 m. ölçülerinde olduğunu söylemektedir. Erdmann’ın verdiği planda avlu kare şeklinde belirtilmiştir. Batı köşesine yakın bir yerde de bir çıkma izi görülmektedir. Hanın kapalı kısmı, derinlemesine dikdörtgen plânlıdır. Ancak, nasıl bir örtüye sahip olduğu belli değildir. Ancak, eserin yakın çevresindeki Ağzıkara Han, Sultan Hanı gibi yapılara bakarak, bir örtü şekli belirlemek mümkündür.1995 yılına kadar yapının yan duvarları ayakta iken, anılan yıllarda güneybatı köşe duvarı da çökmüştür. Yıkılan taşların bir kısmı köylüler tarafından taşınmıştır. Yapılan sağlamlaştırma çalışmaları sırasında duvarın bir kısmı takviye edilmiştir. Yan duvarlarda ise, birtakım tonoz izleri görülmektedir. Günümüzde sağ ve sol yan kanatların topukları ile kanatların yaklaşık 2 m. yüksekliğe kadar olan büyük bir bölümünün taşları dökülmüş, duvarlarının et kısımları ortaya çıkmıştır. Üstte kalan kısımları da, çok kısa bir süre sonra, tamamen çökecekmiş gibi görünmektedir. Yapının taç kapısı dışında süslemesi yoktur: Selçuklu döneminin erken dönem yapılarındaki geleneksel taç kapıları tarzında yapılan taç kapı süsleme açısından çok sadedir. Eski fotoğraflarından girişin iki yanındaki sütuncelerle taşınıyormuş gibi verilen taç kapıda ilk çerçeve süslemesizdir. Mülkiyeti Vakıflar Genel Müdürlüğüne ait olup, halen boş olarak durmaktadır.
